“Nỗi đau” chung mang tên “Con lười học”
Bảng điểm sa sút. Những cuốn vở để trống. Những cuộc “trốn” vào thế giới game. Và câu nói cửa miệng của con: “Con không thích học!”.
Với nhiều cha mẹ, đây là một “nỗi đau” triền miên. Chúng ta stress vì thành tích của con sa sút, lo lắng cho tương lai của con, và cảm thấy bất lực không biết làm sao để con chăm học hơn.
Phản ứng thường thấy của chúng ta là gì? La mắng, so sánh, cấm đoán, hoặc thậm chí làm thay. Chúng ta nghĩ rằng mình đang làm điều tốt nhất cho con. Nhưng trong tâm lý học, có một khái niệm gọi là “Vùng mù” (Blind Spot). Đó là những phần về bản thân ta mà người khác thấy rất rõ, còn ta thì không. Có thể chúng ta nghĩ mình kiên nhẫn, nhưng con lại cảm nhận giọng nói của ta luôn gắt gỏng. Chúng ta nghĩ mình quan tâm, nhưng con lại thấy mình đang bị kiểm soát.
Giữa “tôi nghĩ về tôi” và “con cảm nhận về tôi” luôn có một khoảng cách.
Và trước khi chúng ta hành động, một Cha Mẹ Mentor—một người cố vấn đồng hành—sẽ dừng lại và tự hỏi một câu hỏi then chốt: Thứ chúng ta đang thấy là “lười biếng”, hay đó thực sự là tín hiệu cầu cứu của một đứa trẻ đang “mất động lực”?
Phân biệt được hai điều này là bước ngoặt để thay đổi. Bởi nếu chỉ là lười biếng, ta dùng kỷ luật. Nhưng nếu là mất động lực, ta phải dùng kết nối. Triết lý của Cha Mẹ Mentor là không “dạy dỗ” hay “quản lý”, mà là “khơi gợi”, tập trung vào việc tìm kiếm và nuôi dưỡng “nội lực” từ bên trong con.
“Cạm Bẫy” Của Các Vai Trò Cha Mẹ Truyền Thống
Tại sao mọi nỗ lực la mắng, ép buộc của chúng ta đều thất bại, thậm chí phản tác dụng? Bởi vì chúng ta đang vô thức rơi vào “cạm bẫy” của những vai trò cha mẹ truyền thống, những vai trò tập trung vào việc “sửa chữa” hành vi bề mặt thay vì thấu hiểu gốc rễ.
Khi đối mặt với việc con “lười học”, cha mẹ thường sắm một (hoặc nhiều) trong các vai trò sau:
- Người Kỷ Luật (The Disciplinarian)
- Chân dung: Đây là hình ảnh cha mẹ coi trọng trật tự và nguyên tắc. Họ tin rằng con cần có khuôn khổ và hình phạt là cần thiết để dạy con bài học.
- Hành động: “Nếu con không học xong bài, mẹ sẽ cắt giờ chơi game”. “Con nhìn bạn A xem, tại sao con không được như vậy?”. Họ thường nhấn mạnh đến hậu quả sai phạm và đánh giá cao sự ngoan ngoãn.
- Hậu quả: Khi kỷ luật quá mức, khuôn khổ trở thành xiềng xích. Con có thể học, nhưng đó là sự “phục tùng” chứ không phải tự giác. Con học vì sợ hãi, không phải vì đam mê. Con cảm thấy mình luôn bị phán xét, và điều này làm mất kết nối nghiêm trọng.
- Người Giải Cứu (The Fixer)
- Chân dung: Đây là hình ảnh cha mẹ không đành lòng nhìn con chật vật. Phản xạ tự nhiên của họ là lao vào giải quyết thay, “sửa chữa” mọi rắc rối.
- Hành động: Thấy con loay hoay với bài Toán khó, cha mẹ làm giúp “cho nhanh”. Con quên làm bài tập, cha mẹ vội vàng gọi điện xin cô giáo. Họ khó chịu khi thấy con thất bại và tìm cách “sửa chữa” ngay.
- Hậu quả: Nếu cha mẹ luôn đứng ra giải quyết, con sẽ quen với việc có người khác làm thay. Thay vì học cách đối diện, con học cách né tránh. Con dần tin rằng mình không đủ năng lực, trở nên ỷ lại, khó tự lập và ít chịu trách nhiệm. Chúng ta đã vô tình tước đi cơ hội học hỏi từ thất bại của con.
- Người Chu Cấp (The Provider)
- Chân dung: Đây là hình ảnh cha mẹ luôn muốn con đầy đủ, không thiếu thốn. Họ tập trung làm việc để lo học phí, quần áo, sách vở.
- Hành động: “Ba mẹ đã làm việc vất vả lo cho con đủ rồi, con chỉ việc học thôi, sao lại lười biếng?”. Họ tin rằng tình yêu được thể hiện chủ yếu qua sự chu toàn vật chất.
- Hậu quả: Điều này tạo ra một “khoảng cách êm ả”. Con có mọi thứ để dùng, nhưng lại thiếu sự kết nối về cảm xúc. Việc học trở thành một nghĩa vụ, một áp lực phải “bù đắp” cho cha mẹ, chứ không phải là niềm vui khám phá.
Những vai trò này đều xuất phát từ tình yêu, nhưng chúng đều thất bại vì đặt cha mẹ vào vị thế “bên trên” con, như một “người sếp khó tính” hay “người quản lý”. Để khơi dậy động lực, chúng ta cần một sự “chuyển hóa”.
Lộ Trình 5 Bước Khơi Dậy Động Lực Học Tập Của Cha Mẹ Mentor
Trở thành một Cha Mẹ Mentor không phải là học thêm kỹ năng, mà là “chuyển hóa chính mình”. Đó là hành trình chuyển từ “bên trên” con thành “bên cạnh” con; từ kiểm soát sang kết nối; từ áp đặt sang lắng nghe và tin tưởng.
Khi con có biểu hiện “lười học”, thay vì sắm các vai trò trên, Cha Mẹ Mentor sẽ thực hành 5 phẩm chất cốt lõi sau đây:
Bước 1: Xây Dựng Sự Đáng Tin Cậy (Phẩm chất 4) – Tạo Không Gian An Toàn Tuyệt Đối
Trước khi con dám nói thật, con cần cảm thấy an toàn.
- Lý thuyết: Trong mentoring, thiết lập sự tin cậy là nền tảng. Không có tin cậy, sẽ không có kết nối thật. Con sẽ không nói thật nếu không cảm thấy an toàn.
- Tại sao con im lặng? Khi con “lười học”, trong lòng con tồn tại đầy những câu hỏi thầm lặng: “Nếu mình nói mình không hiểu bài, liệu có bị mắng là dốt không?”, “Nếu mình nói mình sợ môn này, có bị phán xét không?”. Những nỗi sợ đó khiến con thu mình lại.
- Hành động của Mentor: Dừng ngay lập tức việc phán xét, la mắng. Hãy thực hành Bài tập “Đếm đến 10, rồi hãy nói”. Khi thấy con đang lơ đễnh, thay vì phản ứng ngay, hãy dừng lại và đếm thầm từ 1 đến 10. Trong lúc đó, hít thở đều. Sau khi đếm xong, chọn một phản hồi bình tĩnh, có chủ ý.
- Mục tiêu: Gửi đi tín hiệu: “Con an toàn. Mọi cảm xúc của con đều được chấp nhận. Mẹ/Cha ở đây để cùng con tìm hiểu, không phải để trừng phạt.”
Bước 2: Thực Hành “Lắng Nghe Sâu” (Phẩm chất 1) – Tìm Ra Gốc Rễ Của Sự Mất Động Lực
Khi đã có không gian an toàn, chúng ta bắt đầu lắng nghe.
- Lý thuyết: Cha mẹ thường có thói quen “nghe để phản hồi” (vội vàng đưa ra lời khuyên), chứ không phải “nghe để thấu hiểu”.
- Hành động của Mentor: Một Cha Mẹ Mentor lắng nghe bằng cả sự hiện diện. Chúng ta đặt câu hỏi gợi mở thay vì đưa ra lời giải.
- Ví dụ tình huống:
- Khi con nói: “Con chán học lắm rồi.”
- Phản ứng cũ (Người Kỷ Luật): “Chán cũng phải học, không học thì làm được gì!”.
- Phản ứng của Mentor (Lắng nghe sâu): “Ừ, mẹ nghe thấy con nói là con đang rất chán. Con có muốn kể thêm cho mẹ nghe không?”.
- Mục tiêu: Chỉ một câu phản hồi như vậy thôi cũng đủ cho con biết rằng cảm xúc của mình được công nhận. Đây là lúc chúng ta tìm ra lý do thực sự: Con mất gốc kiến thức? Con sợ thất bại? Con bị bạn bè trêu chọc? Hay con đơn giản là không thấy việc học này có ý nghĩa gì với mình?
Bước 3: Đồng Cảm (Phẩm chất 2) & Kết Nối Việc Học Với Đam Mê Của Con
Sau khi lắng nghe, chúng ta đồng cảm và kết nối.
- Lý thuyết: Đồng cảm không phải là cố làm cho con hết buồn, mà là chấp nhận cảm xúc của con đang hiện diện. Đó là lời khẳng định: “Ba/mẹ ở đây, và ba/mẹ hiểu”.
- Hành động của Mentor: Khi con cảm thấy được thấu hiểu, con sẽ mở lòng. Đây chính là thời điểm vàng để thực hiện kế hoạch: Kết nối việc học với sở thích và ước mơ của con.
- Ví dụ thực hành:
- Nếu con nghiện game: “Mẹ hiểu con thấy môn Sử nhàm chán. Nhưng mẹ thấy con chơi game chiến thuật rất cừ. Con biết không, để thắng game đó, con phải hiểu chiến thuật, mà những chiến thuật đó đều đến từ lịch sử. Con cũng cần đọc hiểu tiếng Anh để làm nhiệm vụ nữa. Con đang học rất nhiều thứ đấy chứ.”
- Nếu con thích vẽ: “Một họa sĩ vĩ đại cần hiểu về tỷ lệ vàng (Toán), về lịch sử mỹ thuật (Sử), và cả về cảm xúc con người (Văn học) để thổi hồn vào tác phẩm.”
- Mục tiêu: Giúp con nhìn ra việc học không phải là một hình phạt xa rời thực tế, mà là công cụ mạnh mẽ để con làm tốt hơn những điều con thực sự yêu thích.
Bước 4: Khơi Gợi “Nội Lực” (Phẩm chất 3 – Kiềm Chế) – Trao Quyền Cho Con
Khi con đã thấy ý nghĩa, hãy lùi lại và để con tự tỏa sáng.
- Lý thuyết: Một Cha Mẹ Mentor tin rằng “con có mọi nguồn lực để thành công và hạnh phúc”. Những tiềm năng đó “đã có sẵn trong con, chỉ cần đánh thức”. Đây là lúc chúng ta tập trung vào “nội lực” của con.
- Hành động của Mentor: Không làm “Người Giải Cứu”. Cha Mẹ Mentor phải thực hành sự kiềm chế. Dù đã nhìn ra giải pháp, chúng ta không đưa ra lời khuyên quá sớm. Nếu đưa ra, đó là giải pháp của cha mẹ, không phải của con, và con sẽ không có động lực làm theo.
- Hỏi thay vì ra lệnh: Chúng ta trao cho con cơ hội chịu trách nhiệm về quyết định của mình.
- “Vậy theo con, để cải thiện môn Anh văn phục vụ cho việc đọc tài liệu game, bước nhỏ nhất mà con có thể làm trong tuần này là gì?”
- “Mẹ tin ở quyết định của con”.
- Mục tiêu: Khi giải pháp là do con tự đưa ra, con sẽ tự tin và có trách nhiệm thực hiện nó. Chúng ta trao cho con “cần câu”, không phải “con cá”.
Bước 5: Kiên Nhẫn (Phẩm chất 3) & Sẵn Sàng Học Cùng Con (Phẩm chất 5)
Đây là bước đi đường dài, là cam kết đồng hành.
- Lý thuyết (Kiên nhẫn): Sự trưởng thành cần thời gian. Việc đồng hành cùng con giống như “trồng một cái cây”. Ta không thể tưới 100 lần trong một ngày rồi mong cây lớn ngay hôm sau. Cha mẹ không thể lắng nghe con một lần rồi mong từ đó con sẽ luôn mở lòng. Sẽ có lúc con phản ứng, chống đối, hay quay lại thói quen cũ. Nhưng nếu bạn vẫn ở đó, “đều đặn, nhất quán, nhẹ nhàng mà không bỏ cuộc”, con sẽ trưởng thành.
- Lý thuyết (Học cùng con): Các cụ có câu: “Sinh con rồi mới sinh cha”. Mentoring là hành trình hai người đi bên nhau, cùng học, cùng lớn. Khi con thấy cha mẹ cũng đang học (học cách kiềm chế, học cách lắng nghe), con sẽ lấy đó làm tấm gương.
- Hành động của Mentor: Coi thất bại là cơ hội để học hỏi. Ghi nhận “nỗ lực” chứ không chỉ “kết quả”.
- Thay vì: “Con lại bị điểm 7 à?”
- Hãy thử: “Mẹ thấy con đã tự giác ngồi vào bàn học cả tuần nay. Con đã nỗ lực rất nhiều, và đó mới là điều quan trọng nhất.”
- Mục tiêu: Xây dựng sự tự tin vững chắc cho con, cho con thấy rằng con được yêu thương ngay cả khi mắc sai lầm.
Kết luận: Ngọn Lửa Từ Bên Trong
“Con lười học” không phải là một ngõ cụt. Đó là một lời mời, một cơ hội để cha mẹ “chuyển hóa”. Đó là tín hiệu cho thấy con đang mất phương hướng, mất động lực và cần một người “bên cạnh”, chứ không phải một người “bên trên”.
Đừng vội vàng làm “Người Kỷ Luật” nghiêm khắc, “Người Giải Cứu” bao bọc, hay “Người Chu Cấp” đầy áp lực. Hãy chọn trở thành một “Người Cố Vấn” (Mentor)—người thực hành lắng nghe sâu, đồng cảm, kiên nhẫn, đáng tin cậy, và sẵn sàng học hỏi cùng con.
Phần thưởng lớn nhất của hành trình này không chỉ là bảng điểm được cải thiện. Đó là một đứa trẻ tự tin, tự lập, tự chịu trách nhiệm. Đó là một mối quan hệ cha mẹ – con cái đầy tin tưởng. Và đó là ngọn lửa yêu thích học tập được thắp lên bền bỉ từ chính “nội lực” bên trong con.
>> Xem thêm: Cha Mẹ Mentor Là Gì? & 5 Khác Biệt Diệu Kỳ So Với Cha Mẹ “Lo Toan”
>>> Tham khảo: Giáo dục
